Միացյալ Նահանգների կողմից որդեգրված ագրեսիվ և անպատասխանատու ֆինանսական քաղաքականությունը համաշխարհային մակարդակով զգալի գնաճի պատճառ է դարձել՝ առաջացնելով լայնածավալ տնտեսական խափանումներ և աղքատության զգալի աճ, հատկապես զարգացող երկրներում, նշում են համաշխարհային փորձագետները։
Հունիսին ԱՄՆ-ում 9 տոկոսին հասած անկանոն գնաճը զսպելու պայքարում ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգը չորս անգամ բարձրացրել է տոկոսադրույքները՝ հասցնելով դրանք ներկայիս 2.25-2.5 տոկոսի սահմաններին։
Քաղաքական և տնտեսական ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի նախագահ Բենիամին Պողոսյանը «Չայնա Դեյլի»-ին ասել է, որ գնաճը խաթարել է համաշխարհային ֆինանսական շուկաները, քանի որ շատ զարգացող երկրներ բախվում են ռեկորդային բարձր գնաճի՝ խոչընդոտելով տարբեր միջազգային մարտահրավերների առջև ֆինանսական դիմադրողականություն գտնելու իրենց փորձերը։
«Դա արդեն հանգեցրել է եվրոյի և որոշ այլ արժույթների զգալի արժեզրկման, և այն կշարունակի խթանել գնաճը», - ասաց նա։
Սպառողները միս են գնում Safeway մթերային խանութում, քանի որ գնաճը շարունակում է աճել Աննապոլիսում, Մերիլենդ նահանգում
Թունիսում դոլարի ուժեղ փոխարժեքը և հացահատիկի ու էներգակիրների գների կտրուկ աճը, կանխատեսումների համաձայն, այս տարի երկրի բյուջեի դեֆիցիտը կհասցնեն ՀՆԱ-ի 9.7 տոկոսի՝ նախկինում կանխատեսված 6.7 տոկոսի փոխարեն, ասել է կենտրոնական բանկի կառավարիչ Մարուան Աբասին։
Այս տարվա վերջին երկրի չմարված պետական պարտքը, կանխատեսումների համաձայն, կհասնի 114.1 միլիարդ դինար (35.9 միլիարդ դոլար) կամ ՀՆԱ-ի 82.6 տոկոսը: Թունիսը կանգնած է դեֆոլտի առաջ, եթե նրա ֆինանսների ներկայիս վատթարացումը շարունակվի, մարտին զգուշացրել էր Morgan Stanley ներդրումային բանկը:
Հուլիսին Թուրքիայում տարեկան գնաճը հասել է ռեկորդային 79.6 տոկոսի, որը ամենաբարձրն է վերջին 24 տարվա ընթացքում։ Օգոստոսի 21-ին մեկ դոլարը վաճառվել է 18.09 թուրքական լիրայի դիմաց, ինչը 100 տոկոսով արժեզրկվել է նախորդ տարվա համեմատ, երբ փոխարժեքը կազմում էր 8.45 լիրա մեկ դոլարի համար։
Չնայած կառավարության ջանքերին, այդ թվում՝ նվազագույն աշխատավարձի բարձրացմանը՝ մարդկանց բարձր գնաճի հետևանքով առաջացած ֆինանսական դժվարություններից պաշտպանելու համար, թուրքերը դժվարանում են ծայրը ծայրին հասցնել։
Անկարայում օգտագործված ապրանքների խանութի սեփականատեր Թունջայ Յուքսելն ասել է, որ իր ընտանիքը տարեսկզբից բարձր գների պատճառով մթերքների ցանկերից հանել է այնպիսի սննդամթերք, ինչպիսիք են միսը և կաթնամթերքը:
«Ամեն ինչ թանկացել է, իսկ քաղաքացիների գնողունակությունը զգալիորեն նվազել է», - Յուքսելի խոսքերն է մեջբերել «Սինհուա» լրատվական գործակալությունը։ «Որոշ մարդիկ չեն կարողանում իրենց թույլ տալ գնել հիմնական անհրաժեշտությունները»։
Պողոսյանն ասաց, որ ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգի կողմից տոկոսադրույքների բարձրացումը «անկասկած գնաճ է առաջացրել զարգացող երկրներում», և այդ քայլը անպատասխանատու է։
«ԱՄՆ-ն օգտագործում է դոլարի գերիշխանությունը իր աշխարհաքաղաքական շահերը հետապնդելու համար։ ԱՄՆ-ն պետք է պատասխանատվություն կրի իր գործողությունների համար, հատկապես այն պատճառով, որ ԱՄՆ-ն իրեն ներկայացնում է որպես մարդու իրավունքների համաշխարհային պաշտպան, որը հոգ է տանում բոլորի մասին»։
«Դա տասնյակ միլիոնավոր մարդկանց կյանքն ավելի է դժվարացնում, բայց ես կարծում եմ, որ ԱՄՆ-ին պարզապես դա չի հետաքրքրում»։
ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգի նախագահ Ջերոմ Փաուելը օգոստոսի 26-ին զգուշացրել է, որ ԱՄՆ-ն, հավանաբար, առաջիկա ամիսներին ավելի մեծ տոկոսադրույքներ կբարձրացնի և վճռականորեն տրամադրված է զսպել 40 տարվա ընթացքում ամենաբարձր գնաճը։
Պեկինի համալսարանի Գուանհուայի կառավարման դպրոցի դոցենտ Թանգ Յաոն ասել է, որ գնաճի նվազեցումը Վաշինգտոնի առաջնային խնդիրն է, ուստի Դաշնային պահուստային համակարգը, ինչպես սպասվում է, կշարունակի բարձրացնել տոկոսադրույքները գալիք տարվա մեծ մասի ընթացքում։
Սա կհանգեցնի համաշխարհային իրացվելիության ճգնաժամի, որը կխթանի կապիտալի զգալի հոսքը համաշխարհային շուկաներից դեպի ԱՄՆ և շատ այլ արժույթների արժեզրկումը, ասաց Թանգը՝ հավելելով, որ այս քաղաքականությունը նաև կհանգեցնի բաժնետոմսերի և պարտատոմսերի շուկայի անկմանը, իսկ թույլ տնտեսական և ֆինանսական հիմնարարներ ունեցող երկրները կկրեն ավելի շատ ռիսկեր, ինչպիսիք են պարտքերի չկատարման աճը։
Արժույթի միջազգային հիմնադրամը նաև զգուշացրել է, որ Դաշնային պահուստային համակարգի (ԴՊՀ) գնային ճնշումների դեմ պայքարի փորձերը կարող են հարվածել արտարժութային պարտքերով լի զարգացող շուկաներին։
«Գլոբալ ֆինանսական պայմանների անկանոն խստացումը հատկապես դժվար կլինի այն երկրների համար, որոնք ունեն բարձր ֆինանսական խոցելիություն, համավարակի հետ կապված չլուծված խնդիրներ և արտաքին ֆինանսավորման զգալի կարիքներ», - ասվում է հաղորդագրության մեջ։
Տարածման էֆեկտ
Շենժենի տվյալների տնտեսության ինստիտուտի ֆինանսական տեխնոլոգիաների կենտրոնի գործադիր տնօրեն Վու Հայֆենգը նույնպես մտահոգություն հայտնեց Դաշնային պահուստային համակարգի քաղաքականության հետևանքների վերաբերյալ՝ ասելով, որ այն անորոշություններ և քաոս է բերում միջազգային շուկաներ և ծանր հարված է հասցնում բազմաթիվ տնտեսությունների։
Վուն ասաց, որ տոկոսադրույքների բարձրացումը արդյունավետորեն չի նվազեցրել ԱՄՆ ներքին գնաճը, ոչ էլ մեղմացրել է երկրի սպառողական գները։
Պաշտոնական տվյալների համաձայն՝ ԱՄՆ սպառողական գների գնաճը հունիս ամսվանից մինչև 12 ամիսների ընթացքում աճել է 9.1 տոկոսով, ինչը 1981 թվականի նոյեմբերից ի վեր ամենաարագ աճն է։
Սակայն, Վուն ասել է, որ ԱՄՆ-ն պատրաստ չէ ընդունել այս ամենը և համագործակցել այլ երկրների հետ՝ գլոբալիզացիան խթանելու համար, քանի որ չի ցանկանում գործել անձնական շահերի դեմ, այդ թվում՝ հարուստների և ռազմարդյունաբերական համալիրի։
Օրինակ՝ Չինաստանի նկատմամբ սահմանված մաքսատուրքերը կամ այլ երկրների նկատմամբ ցանկացած պատժամիջոցներ որևէ ազդեցություն չունեն, բացի այն, որ ստիպում են ամերիկացի սպառողներին ավելի շատ ծախսել և սպառնում են ԱՄՆ տնտեսությանը, ասել է Վուն։
Մասնագետները պատժամիջոցների կիրառումը համարում են ԱՄՆ-ի կողմից իր դոլարային գերիշխանությունը ամրապնդելու ևս մեկ միջոց։
Բրետոն Վուդսի համակարգի ստեղծումից ի վեր՝ 1944 թվականին, ԱՄՆ դոլարը ստանձնել է համաշխարհային պահուստային արժույթի դերը, և տասնամյակների ընթացքում ԱՄՆ-ն պահպանել է իր դիրքը որպես աշխարհի թիվ մեկ տնտեսություն։
Սակայն 2008 թվականի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը նշանավորեց ԱՄՆ բացարձակ գերիշխանության ավարտի սկիզբը։ Պողոսյանն ասաց, որ ԱՄՆ-ի անկումը և «ուրիշների», այդ թվում՝ Չինաստանի, Ռուսաստանի, Հնդկաստանի և Բրազիլիայի վերելքը, մարտահրավեր են նետել ԱՄՆ գերիշխանությանը։
Քանի որ ԱՄՆ-ն սկսեց բախվել ուժի այլ կենտրոնների կողմից աճող մրցակցությանը, այն որոշեց շահագործել դոլարի դերը որպես համաշխարհային պահուստային արժույթ՝ մյուսների աճը զսպելու և ԱՄՆ գերիշխանությունը պահպանելու ջանքերում։
Նա ասաց, որ ԱՄՆ-ն, օգտագործելով դոլարի դիրքը, սպառնացել է երկրներին և ընկերություններին՝ հայտարարելով, որ կհեռացնի նրանց միջազգային ֆինանսական համակարգից, եթե նրանք չհետևեն ԱՄՆ քաղաքականությանը։
«Այս քաղաքականության առաջին զոհը Իրանն էր, որը ենթարկվեց խիստ տնտեսական պատժամիջոցների», - ասաց Պողոսյանը։ «Այնուհետև ԱՄՆ-ն որոշեց կիրառել այս պատժամիջոցների քաղաքականությունը Չինաստանի դեմ, մասնավորապես՝ չինական հեռահաղորդակցական ընկերությունների, ինչպիսիք են Huawei-ն և ZTE-ն, դեմ, որոնք ամերիկյան տեղեկատվական տեխնոլոգիաների հսկաների համար նշանակալի մրցակիցներ էին 5G ցանցերի և արհեստական բանականության նման ոլորտներում»։
Աշխարհաքաղաքական գործիք
Պողոսյանն ասաց, որ ԱՄՆ կառավարությունը դոլարն ավելի ու ավելի է օգտագործում որպես հիմնական գործիք՝ իր աշխարհաքաղաքական շահերը առաջ մղելու և ուրիշների աճը զսպելու համար, դոլարի նկատմամբ վստահությունը նվազում է, և շատ զարգացող երկրներ ձգտում են հրաժարվել դրանից՝ որպես առևտրի հիմնական արժույթ։
«Այդ երկրները պետք է մշակեն մեխանիզմներ՝ ԱՄՆ դոլարից իրենց կախվածությունը նվազեցնելու համար, հակառակ դեպքում նրանք կգտնվեն ԱՄՆ-ի մշտական սպառնալիքի տակ՝ ոչնչացնելու իրենց տնտեսությունները»։
Գուանհուայի կառավարման դպրոցի Տանգը առաջարկեց, որ զարգացող տնտեսությունները պետք է դիվերսիֆիկացվեն առևտրի և ֆինանսների ոլորտում՝ ավելացնելով հիմնական առևտրային գործընկերների, ֆինանսավորման աղբյուրների և ներդրումային ուղղությունների թիվը՝ փորձելով նվազեցնել իրենց կախվածությունը ԱՄՆ տնտեսությունից։
Թանգի խոսքով՝ կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հեռանկարում ապադոլարիզացումը դժվար կլինի, սակայն կենսունակ և դիվերսիֆիկացված համաշխարհային ֆինանսական շուկան և արժութային համակարգը կարող են նվազեցնել կախվածությունը ԱՄՆ դոլարից և կայունացնել միջազգային ֆինանսական կարգը։
Շատ երկրներ կրճատել են ԱՄՆ պարտքի չափը և սկսել են դիվերսիֆիկացնել իրենց արտարժույթի պահուստները։
Իսրայելի բանկը ապրիլին հայտարարեց, որ իր արտարժույթի պահուստներին ավելացրել է Կանադայի, Ավստրալիայի, Ճապոնիայի և Չինաստանի արժույթները, որոնք նախկինում սահմանափակված էին ԱՄՆ դոլարով, բրիտանական ֆունտով և եվրոյով։
ԱՄՆ դոլարը կազմում է երկրի արտաքին պահուստների պորտֆելի 61 տոկոսը՝ նախկինում գրանցված 66.5 տոկոսի համեմատ։
Եգիպտոսի կենտրոնական բանկը նույնպես պահպանել է դիվերսիֆիկացված պորտֆելի ռազմավարություն՝ այս տարվա առաջին եռամսյակում գնելով 44 մետրիկ տոննա ոսկի, ինչը 54 տոկոս աճ է, հայտնել է Համաշխարհային ոսկու խորհուրդը։
Այլ երկրներ, ինչպիսիք են Հնդկաստանը և Իրանը, քննարկում են իրենց միջազգային առևտրում ազգային արժույթներ օգտագործելու հնարավորությունը։
Իրանի գերագույն առաջնորդ այաթոլլահ Ալի Խամենեին հուլիսին կոչ արեց Ռուսաստանի հետ երկկողմ առևտրում դոլարից աստիճանաբար հրաժարվել։ Հուլիսի 19-ին Իսլամական Հանրապետությունը սկսեց ռիալ-ռուբլի առևտուրը իր արտարժույթի շուկայում։
«Դոլարը դեռևս պահպանում է իր դերը որպես համաշխարհային պահուստային արժույթ, սակայն դոլարիզացիայի գործընթացը սկսել է արագանալ», - ասաց Պողոսյանը։
Նաև, Սառը պատերազմից հետո ստեղծված կարգի վերափոխումը անխուսափելիորեն կհանգեցնի բազմաբևեռ աշխարհի հաստատմանը և ԱՄՆ-ի բացարձակ գերիշխանության ավարտին, ասաց նա։
Հրապարակման ժամանակը. Սեպտեմբերի 05-2022
